تعریف اوراق مرابحه و کاربرد آن

اوراق مرابحه اوراق بهادار با نام و قابل نقل و انتقالی است که نشان دهنده مالکیت مشاع دارنده آن در دارایی مالی (طلب) است که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل شده است. با خرید اوراق مرابحه، رابطه وکیل و موکل میان ناشر و خریداران برقرار می‏گردد. ناشر به وکالت از طرف خریداران اوراق ملزم به خرید دارایی موضوع انتشار به صورت نقد و فروش اقساطی آن به بانی می‏باشد. تأمین سرمایه در گردش و مخارج سرمایه‌گذاری ثابت (تأمین دارایی) از اهداف انتشار این اوراق می‌باشد.

دارنده اوراق در اوراق مرابحه نقش فروشنده‌اي دارد كه كالاي خويش را به باني به صورت فروش اقساطي منتقل نموده و سود ناشي از عقد مرابحه را به خود اختصاص مي‌دهد.

موارد استفاده اوراق مرابحه:

Ø تأمین مالی بانی در صورت عدم توان پرداخت نقدی کالای موردنیاز خود، از طریق انتشار اوراق و خرید کالای مورد نظر و سپس فروش آن به صورت بیع مرابحه نسیه به بانی توسط واسط.

Ø تأمین نقدینگی بانی در صورت نیاز دولت و مؤسسات به نقدینگی که ناشر اوراق دارایی‌های دولت، سازمان‌ها و بنگاه‌‌های اقتصادی را به صورت نقد خریداری کرده و با قیمتی بالاتر و به صورت نسیه مدت‌دار به خود آن‌ها فروخته و از آن‌ها اسناد مالی با مبالغ و سررسیدهای معین دریافت می‌کند.

Ø فعالیت‌های تجاری بانی با وجوه جمع‌آوری شده به وکالت از طرف سرمایه‌گذاران، کالاهای مورد نیاز دولت، سازمان‌های دولتی، شرکت‌های وابسته به دولت و بنگاه‌های اقتصادی بخش خصوصی و مصرف‌کنندگان را به صورت نقد خریداری کرده و با افزودن نرخ معینی به عنوان سود، به صورت نسیه به مصرف‌کنندگان نهایی می‌فروشد.

Ø اوراق مرابحه رهنی: بانی (بانک‌ یا شرکت‌ لیزینگ) که دارایی‌هایی را به صورت مرابحه (فروش اقساطی) رهنی به دولت، بنگاه‌ها و خانوارها واگذار کرده است می‌توانند با تبدیل به اوراق بهادار کردن مطالبات حاصل از تسهیلات مرابحه، منابع خود را نقد کنند. برای این منظور اقدام به تأسیس واسط می‌نماید. واسط باوجوه حاصل از انتشار اوراق مرابحه، دیون حاصل از تسهیلات مرابحه را به قیمت تنزیلی از بانی (بانک‌ یا شرکت‌ لیزینگ) خریداری می‌کند، بانی متعهد می‌شود در سررسیدهای مشخص مبلغ اسمی دیون را از بدهکاران‌ وصول کرده و از طریق شرکت تأمین سرمایه به دارندگان اوراق برساند.

ارکان انتشار اوراق نیز شامل دارنده اوراق، بانی، نهاد واسط، مشاور عرضه، ضامن، عامل فروش، عامل پرداخت، متعهد پذیره‌نویس، بازارگردان، نهاد ناظر می‌شود. در نمودار زیر فرآیند انتشار صکوک مرابحه قابل مشاهده می‌باشد:

معافیت‌های مالیاتی مرتبط با انتشار اوراق مرابحه، ماده 11 و 12 قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید را شامل می‌شود:

Ø بر اساس ماده 11، نهاد واسط از پرداخت مالیات و عوارض نقل و انتقال و مالیات بر درآمد دارایی‌هایی که تأمین مالی آن از طریق انتشار اوراق بهادار به عموم صورت می‌گیرد معاف است.

Ø ماده 12: درآمد حاصل از فروش دارایی به نهاد واسط برای تأمین مالی از طریق عرضه عمومی اوراق بهادار معاف از مالیات است و به نقل و انتقال آن هیچ‌گونه مالیات و عوارضی تعلق نمی‌گیرد.

شرایط بانی و دارایی‌های قابل قبول جهت انتشار اوراق مرابحه به شرح جدول ذیل است:

لازم به ذکر است که بانی و فروشنده نباید دارای شخصیت حقوقی واحد باشند.

در نمودار زیر میزان اوراق مرابحه منتشر شده از سال 1391 تا پایان سال 1396 به تفکیک دولتی و خصوصی، قابل مشاهده می‌باشد:

نمودار ذیل نیز میزان مبالغ انتشار اوراق مرابحه را به تفکیک سال‌های مختلف نشان می‌دهد: